نقش REIT در مسکن مقرون‌به‌صرفه

نقش صندوق املاک و مستغلات در مسکن

جبران قدرت خرید در بازار مسکن

پرکردن چاله قدرت خرید مسکن

راهکار مسکن در استطاعت

دسترسی به مسکن، مسکن در استطاعت خانوار، مسکن مقرون‌به‌صرفه و مسکن دست‌یافتنی اصطلاحات مختلفی برای affordable housing است که خانوارها برای تهیه آن مجبور نباشند بخش گزافی از درآمد خود را به آن اختصاص دهند. صندوق املاک و مستغلات (Real Estate Investment Trusts) نیز از طریق تجمیع سرمایه‌های خرد در بخش مسکن نوعی پوشش تورمی برای خانوارها به دست می‌دهد. در این مقاله سعی می‌کنیم رابطه بین این دو را بیشتر توضیح دهیم. در واقع از صندوق املاک و مستغلات برای افزایش قدرت خرید مسکن استفاده خواهیم کرد. این اقدام علاوه بر دسترس‌پذیر کردن مسکن از طریق رونق تقاضا، ساخت و ساز و عرضه را نیز تقویت می‌کند و ابزاری چندوجهی است.

تجربه کشورها در مسکن مقرون‌به‌صرفه

ساخت و تولید مسکن در حد استطاعت یا مقرون‌به‌صرفه یک سیاست لاکچری نیست. امروزه با کاهش قدرت خرید بسیاری از مردم در ایران و حتی کشورهای پیشرفته دولت‌ها به طراحی سیاست‌هایی در جهت افزایش قدرت خرید مسکن و ایجاد مسکن مقرون‌به‌صرفه رفته‌اند. دیدن تجربه این کشورها و درس‌آموزی از آن‌ها برای ایران برای سیاست‌گذاری ضروری است. در ادامه تجربه کشورهای استرالیا، چین و آمریکا را در این زمینه خواهیم دید.

تجربه تقنینی مسکن ارزان

سیاست‌های ایران در مسکن مقرون‌به‌صرفه

 

1. مقدمه

ادبیات مسکن قابل استطاعت یا مقرون‌به‌صرفه بیش‌ازپیش در دنیا درحال‌توسعه و گسترش است. ابزارها و سیاست‌های مختلفی در این زمینه طراحی شده و قانون‌گذاران در کشورهای پیشرفته به این مسئله اهتمام دارند. برخی از مهم‌ترین سیاست‌های افزایش مسکن قابل استطاعت عبارت است از: بازکردن قفل‌شدگی زمین برای استفاده از آن در ساخت‌وساز، اصلاح سیاست‌های شهری ساخت‌وساز اعم از قوانین تراکم و ...،اعطای تسهیلات مناسب برای ساخت و خرید مسکن، استفاده از روش‌های ساخت‌وساز بهینه و مهندسی مسکن و استفاده از ابزارهای مناسب مالیاتی و یارانه‌ای. ابزارهای مالی نیز می‌تواند یکی از مشوق‌ها برای ساخت‌وساز مسکن، کاهش هزینه ساخت‌وساز، افزایش قدرت خرید خانوارها از طریق تخفیف مالیاتی و یارانه، کاهش هزینه تسهیلات و... باشد. بخشی از سیاست‌های افزایش مقرون به صرفگی مسکن به اصلاح نظام رفاهی نیز می‌پردازد. بدین منظور نظام یارانه‌ها و مالیات‌ها نیز باید تغییرات اساسی کند. از مهم‌ترین این سیاست‌ها می‌توان به تشویق مشارکت کارفرمایان در ساخت مسکن برای کارگران و کارمندان به‌وسیله معافیت‌های مالیاتی، مشوق‌های مالیاتی برای سازندگان مسکن به‌خصوص سازندگان مسکن ارزان‌قیمت مخصوص کم‌درآمدها، اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت، بلندمدت و با اقساط کم و... اشاره کرد.

چرا باید به سمت ساخت‌وساز مقرون‌به‌صرفه رفت؟

مسکن مقرون‌به‌صرفه یا در حد استطاعت یکی از ویژگی‌های بایسته قیمت و کیفیت مسکن به‌خصوص در ارتباط با تأمین نیاز مسکن اقشار کم‌درآمد است. اقشار کم‌درآمد در شرایطی که مسکن روز به روز رشد قیمت دارد با مشکل تأمین هزینه‌های مسکن و کاهش رفاه روبه‌رو هستند. مشکل مقرون‌به‌صرفه نبودن وقتی ایجاد می‌شود که قیمت‌های مسکن بیش از درآمد افراد افزایش پیدا کند. در این صورت خانوارها مجبورند سهم بیشتری از درآمد خود را صرف هزینه‌های مسکن کنند و با افزایش سهم هزینه مسکن، مصرف سایر کالاها کاهش‌یافته و در مجموع رفاه خانوار کاهش می‌یابد. معمولاً افزایش قیمت مسکن برای اقشار کم تا متوسط درآمد بیش از اقشار پردرآمد مشکل‌آفرین است. محاسبات نشان می‌دهد در حال حاضر حدود 330 میلیون خانوار در جهان در مسکن‌های غیراستاندارد زندگی می‌کنند یا برای تأمین هزینه‌های مسکن با فشار مالی بالا مواجه هستند. چنانچه وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند این مقدار در سال 2025 به 440 میلیون خانوار یعنی حدود 1.6 میلیارد نفر می‌رسد! این افراد در مسکن‌های نامناسب، غیر ایمن، شلوغ یا مساکنی زندگی می‌کنند که تأمین هزینه‌های آن فشار زیادی از جهت مالی بر آن‌ها وارد می‌سازد. برای برطرف شدن این مشکل باید تا سال 2025 حدود 16 تریلیون دلار در سطح جهانی برای مسکن (زمین و ساختمان) سرمایه‌گذاری شود.

در کشورهای مختلف چند سال کار کنی میتونی یک خونه متوسط بخری؟!( اعداد به سال)

🇮🇷 Tehran → 158.4 

🇨🇺 Havana → 91.4

🇲🇨 Monaco → 71.9

🇵🇰 Islamabad → 47.8

🇪🇬 Cairo → 46.4

هزینه مسکن خانوار ایرانی؟

خیال نکنیم ۴۸٪ هزینه‌های خانوار تهرانی یا ۳۶٪ هزینه خانوار ایرانی صرف مسکن می‌شود.

نه، این تهران است؛ این ساخت شهری ایران معاصر است که درآمد ایرانیان را می‌بلعد.

شهرسازی می‌توانست آغازگر صعود بر نردبام توسعه باشد؛ اما تبری شد بر پیکر اولین پایه‌های نردبام توسعه ایران.

به سوی کدام می‌رویم؟

۱. ابرشهر، فراشهر، مهترشهر (megalopolis)، (super city) (giant city) (megacity)

یا ۲. ابر ویران شهرهای نفتیِ رانتی؟؟

 از ساخت‌ تهران منفعت ابرشهری مثل روابط تجاری گسترده مبتنی بر تولید کالا نبردیم، اما مضراتش را بردیم.

اجاره ارزان شد؟ اره؛ به همین خیال باش.

عکسی که می‌بینید مردمی هستند که در پی آزاد شدن اجازه صدور پروانه برای زمین‌های خارج از محدوده شهری، صف کشیدند تا برای زمین‌های خود پروانه ساخت بگیرند. در پی این اتفاق اجاره‌بها ارزان می‌شود! روزنامه تیتر می‌زند اجاره ۱۵ تا ۳۰ درصد کاهش یافت!چی‌شد؟ چگونه شد؟قانون ساده اقتصاد:افزایش عرضه، قیمت را کاهش می‌دهد.حبس شهر و روستا از طریق طرح جامع و هادی در یک زمین محدود؛ یعنی تعیین سقف عرضه زمین.مهم‌ترین نهاده تولید مسکن، کالا و حتی خدمات را محدود می‌کنیم و می‌خواهیم چرخ اقتصاد بچرخد.دقیقا اینجاس که چرخ دلال میچرخد و چرخ تولید کننده می‌ایستد!

اجاره‌نشینی و فقر

در کشورهای توسعه یافته چیزی تحت عنوان رهن کامل وجود ندارد. ودیعه اجاره مسکن نیز دو/سه برابر اجاره یک ماه است؛ اما در ایران برای رهن کامل از یک چهارم تا یک ششم ارزش ملک هم اخذ می‌شود.

مستأجران در شرایط رونق بازارهای رقیب با رهن‌‌های گران‌قیمت و در شرایط رکود بازار‌های رقیب با اجاره‌‌های گران قیمت مواجه‌اند؛ یعنی در هر صورت بازنده‌اند.

ریت (Real Estate Investment Trusts) و دسترسی به مسکن

طراحی ریت ها (Real Estate Investment Trusts)  در جهت افزایش دسترسی به مسکن

ایمان عابدی

کارشناس اقتصاد مسکن

صندوق املاک و مستغلات (Real Estate Investment Trusts) در شرایط خاصی بسته به اینکه در کجا سرمایه‌گذاری کند و به چه شکل عرضه شود می­تواند از طریق تجمیع سرمایه‌های خرد به‌عنوان پوشش تورمی برای خانوارها عمل کند و از این طریق به افزایش توانایی خانوارها برای خرید مسکن کمک کند. اما درصورتی‌که از شرایط لازم برخوردار نباشد و به نحو صحیح انجام نشود با افزایش تقاضای سرمایه‌ای در بازار خود به معضلی جدید در بخش مسکن بدل خواهد شد. از این منظر به مزایا و مشکلات بکار گیری این صندوق‌ها دررابطه‌با افزایش دسترسی به مسکن پرداخته می‌شود. دسترسی به مسکن به معنی مسکن در استطاعت خانوار، مسکن مقرون به صرفه و مسکن دست‌یافتنی مسکنی است که خانوارها برای تهیه آن مجبور نباشند بخش گزافی از درآمد خود را به آن اختصاص دهند.

صندوق املاک و مستغلات مجموعه‌ای دارایی­های غیرمنقول مثل زمین، برج، فروشگاه، مسکن و... را مدیریت می­کند. این صندوق‌ها معمولاً با هدف جذب سرمایه‌های خرد در بخش دارایی‌های غیرمنقول انجام می‌شود و بخش زیادی از سود مثلاً 75 تا 90 درصد از سود حاصل از سرمایه­گذاری صندوق بین سهام‌داران تقسیم می‌شود؛ بنابراین کسب سود از طریق سرمایه­گذاری در بخش مستغلات می‌تواند به‌عنوان سپر تورمی برای طبقات پایین‌تر جامعه بکار رود. همچنین سود تقسیم نشده می‌تواند برای توسعه شرکت، سرمایه‌گذاری در بازار سهام، ساخت و ساز مسکن و... تخصیص یابد. سهام این شرکت‌ها می‌تواند در قالب واحدهایی در بازار سهام نیز عرضه شود. چنان­که ادعا شده ریت ها می­توانند با حفظ و ارتقای قدرت خرید خانوارها از طریق سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات آن‌ها را در جهت خرید مسکن کمک کنند. ازآنجاکه خانوارهای کم‌درآمد دارای مسکن ملکی نیستند و مسکن نیز روز به روز با قیمت‌های بالاتر مواجه می‌شود دست‌یافتن به مسکن نیز همواره برای خانوارهای کم‌درآمد مشکل‌تر می‌شود. لازم به ذکر است تورم زمین و مسکن معمولاً از سطح تورم عمومی بالاتر بوده از این جهت سرمایه‌گذاری در مسکن می‌تواند توان خرید خانوارهای کم‌درآمد را به طور محسوسی افزایش دهد.