معرفی کتاب کیفیت زندگی

کیفیت زندگی ترجمه کتاب the quality of life پاسخی به پرسش های رفاه است. دو پرسش اساسی که معیار رفاه چیست و چگونه بدست می آید. رفاه موضوعی است که باید از ابعاد مختلف روانشناسی، اقتصاد، فلسفه علم، فلسفه اخلاق و جامعه شناسی به آن نگاه شود. مقالات این کتاب از همایشی که توسط مولفین کتاب برگزار شده تهیه شده است. همایشی که توسط وایدر برگذار شده با قصد نزدیک کردن فلاسفه و اقتصاددانان بوده است به همین جهت برخی مقالات کتاب جنبه اقتصادی و برخی جنبه فلسفی پررنگ تر دارند. سوال اصلی در این بین این است که واقعا چه ملاکی برای تعیین رفاه وجود دارد؟ برای ارزیابی کیفیت زندگی چه راه هایی وجود دارد؟ مقالات این سوال را در بخش اول بررسی می­کنیم و در بخش دوم مقالاتی را بررسی خواهیم کرد که نسبیت گرایی و رابطه فلسفه اخلاق با کیفیت زندگی و رفاه را بررسی میکند.

درپاسخ به پرسش چیستی معیار رفاه و کیفیت زندگی کوهن ابتدا به بازخوانی پاسخ سن به برابری درچه چیز میپردازد. مقالات مختلف درباره ارزیابی کیفیت زندگی، از نظریات سن که رویکرد توانمندی را مطرح میکند آغاز میشود و کوهن معیار های دیگری مثل محاسبات فایده گرایانه، استفاده از منابع و... را به معیار رفاه اضافه میکند. در پایان با رفع نقاط ضعف نقد سن پاسخی از زعم خود شایسته تر به پرسش برابری در چه چیز میدهد. پاسخ وی برابری در رفاه، منابع و توانمندی ها است.

با نقد کوهن به رویکرد توانمندی، سن در مقاله دیگری آن انتقادات را پاسخ میگوید. سن میگوید عملکرد ها توانمندی را تعیین میکنند و کیفیت زندگی را برحسب توانمندی دستیابی به عملکرد های با ارزش (انجام کاری ارزشمند یا بودن در جایی ارزشمند) میداند. لذا برای ارزش گذاری عملکرد ها نیاز به تعیین اولویت های ارزشی داریم. چراکه برخی عملکرد ها ابتدایی هستند مثلا تغذیه کافی و تندرستی و برخی مثل عزت نفس پیچیده تر هستند. لذا در قسمت اول مقاله سن میکوشد رویکرد توانمندی (ادعاها، کاربردها، منطق و مشکلات آن را) را با زبان ساده تر توضیح دهد و در ادامه به نقد کوهن و مارتا نوسبام پاسخ دهد.

سوال از کیفیت زندگی را میتوان از دید سیاسی، فلسفی و هدف گذاری اقتصادی مد نظر قرار داد. کورسگارد جنبه سیاسی کیفیت زندگی را مطالعه کرده است. اینکه چطور سیاست مدار میتواند اهدافی را در پیش گیرد که منجر به افزای کیفیت زندگی شود. از طرف دیگر کارگران بیکار از جهت روانشناسی منزوی میشوند و توان انجام برخی کارهار را از دست میدهند ولی به دلیل عدم آشکارگی از دید اقتصاد دانان مخفی مانده است. لذا برخی دیگر از محققین در پی این برآمدند که موشکافانه تر به عوامل رفاه بپردازند؛ مثلا گورتنز به وجهی از کیفیت زندگی میپردازد که براساس نظریه توانمندی سن قابل توضیح است و بر خوش زیستی سن تاکید دارد.

سوئدی ها برای ارزیابی خوش زیستی در نه حوزه مختلف سوالاتی را به صورت مصاحبه از افراد میپرسیدند و از این طریق میزان آن را تعیین میکردند. این پژوهشگران وضعیت مسکن، اقتصاد، سلامت، امکانات سیاسی و... را برای خوش زیستی در نظر میگرفتند و عامل درآمد سرانه را مناسب نمیدانستند. سوئدی ها روی مفهوم در دسترس بودن منابع برای انسان بجای رفع نیاز تاکید دارند که شبیه توانمندی در بحث سن است. حال سوال اینجاست که مهم ترین منابع چه چیزهایی هستند. آن ها در کنار منابع برخی شرایط ضروری برای زندگی را نیز مهم میدانند. البته فهرست 9 گانه سوئدی ها میتواند در مناطق مختلف تفاوت پیدا کند. برخی معیاری دیگری به پژوهش سوئدی ها اضافه شد؛ مثلا میزان و سرشت آلاینده های هوا، آب و زمین؛ دلبستگی های به خانواده، ارتباط با همکاران، االگو های فعال دوستی؛ فعالیت های سیاسی، داشتن زندگی با معنا و...

از مباحثی که پژوهش های اسکاندیناوی درگیر آن بودند این بود که برای اندازه گیری رفاه بر معیار های ذهنی باید تکیه کرد یا عینی و در ترکیب با داشتن (نیاز های نادی و غیر شخصی) خواستن (نیاز های اجتماعی) و بودن (نیاز به رشد شخصی) شش حالت به وجود می آید که پژوهش گران برای هرکدام معیار هایی را برای سنجش در نظر گرفتند.

ارتباط پژوهش هایی که در حوزه اخلاق پزشکی در آمریکا شروع شد در برخی موضوعات با کیفیت زندگی ارتباط تنگاتنگی دارد. حوزه پزشکی و سلامت بیش از تصور معمول میتواند بر کیفیت زندگی اثر گذار باشد. البته نقدی که به این دیدگاه شده این است که سلامت به تنهایی نمیتواند توضیح دهنده تمامی عوامل نشان دهنده خوش زیستی انسان باشد.

اینکه زندگی مطلوب چه ویژگی هایی دارد و آیا این خصوصیات جهانی است یا مربوط به هر منطقه و متفاوت است؟ آیا سنت ها در شکل گیری نظریه زندگی خوش اثر دارند و یا باید اثر داشته باشند؟ باور به نسبیت باوری در فرهنگ یا مطلق گرایی در فرهنگ مشخص میکند که پاسخ سوالات گفته شده چیست.

روند فلسفه اقتصاد و اخلاق مسیری را از اثبات گرایی (پوزیتیویسم) به سمت نسبیت گرایی پیموده است. در هم تنیدگی امر واقع و ارزش برخلاف نظریه پوزیتیویسم ها در اقتصاد وجود دارد. سوالات مهمی که پیرامون چیستی حقیقت مطرح است یعنی مطلق و نسبی بودن، نقش ارزش ها در حقیقت و هرآنچه به پیچیدگی فلسفه علم اضافه میکند به همان نسبت به پیچیدگی اقتصاد اضافه میکند. لذا در این قسمت کتاب مقالاتی این حوزه را بررسی خواهیم کرد. ادعای ابتدایی این است که برخلاف ادعای علمای اقتصاد امر واقع بیش از اندازه ذهنی و نسبی است. ارتباط تمام این مباحث و مقایسه نتایج باور به هر نگاه فلسفی در کیفیت زندگی بسیار مهم است. در مقالات پایانی کتاب رویکرد ارسطویی به کیفیت زندگی را مورد بررسی قرار میدهد و او را در مقابل نسبیت گرایان طرح میکند هرچند خود ارسطو با این جریان مواجه نبوده ولی از گزاره های او در این موضوع میتوان بهره برد.

کتاب در دو موضوع با ابتدایی ترین بحث ها آغاز میکند و در سرتاسر کتاب از ابتدایی ترین مقالات شروع می شود و مقالات بعدی با نقد نظریه قبلی و اصلاح آن ادامه می یابد. لذا خواننده به فهم عمیقی در رابطه با موضوع کتاب خواهد رسید. بحث و نقد علمی توسط اقتصاددانان و فیلسوفانی که در کتاب آمده نوعی رویکرد تلفیقی و انتقادی را به علم اقتصاد دارد که برای نقد علوم انسانی به طور کلی نیز کاربرد پیدا میکند. نقد مبانی فلسفی اقتصاد در کنار تاکید بر ورود ارزش ها به علم، پارادایمیک و نسبی دیدن علم راه را برای ورود ارزش های دینی در فصل دوم کتاب باز میکند و از طرف دیگر تاکید بر ارزش های اخلاقی و بومی ادعای جهانی بودن اقتصاد را کذب می خواند. کتاب به دلیل رویکرد نقد محور بودن به خواننده دید عمیقی در رابطه با مباحث مطرح شده میدهد و مخاطب را به فکر فرو میبرد.